Kültürü, coğrafyası, tarihi, tarımı, ticareti yönünden Darende´yi tanımlayan ve tamamlayan ayırt edici başlıklara dayanarak bazı önerileri dile getirmek istiyorum. Darende imajını oluşturan SOMUNCU BABA VE OSMAN HULUSİ EFENDİ GİBİ özel ve güzel değerlerden başka mesela Darendeli sadrazamlar, paşalar, âlimler, şairler eserleriyle yadsınamaz bir şekilde tarihteki yerlerini almışlardır.
Hititlerden bu yana Bizans dönemi ve ardından Müslüman Arapların güzergâhı, Dulkadir Beyliği derken Yavuz Sultan Selim zamanında Osmanlı dönemi eserlerini, izlerini görmemiz mümkündür. Camisiz minareler Selçuklu dönemine kadar uzanır. Eğlence, sağlık, spor ve dinlence adına Tohma Kanyonu´nun, Günpınar (Aşudu) Şelalesi´nin, Balaban İçmecesi´nin ayrı yeri olduğunu görenler ve gelenler bilir. Ticarete yatkınlığı, gezginci satıcıları, esansçıları, kitapçıları-çerçileri yine gezginci doktorları hepsi ayrı ayrı inceleme konuları olmuştur. Bu hareketlilikten doğan kendine özgü yapma dile sahip olduğu bir gerçek mi? Evet. (Not: Hazeynce, Türkiye´de üç yapma dilden biridir.) Tarımından, tatlarından şimdilik burada söz açmayalım. O da ayrı bir bahis konusu olacaktır. Ancak iki hususu da belirtmeden geçmeyeceğim: Birincisi özellikle Darende´nin evleri ile birlikte iç içe olan bahçeleri (Erik, dut, elma, ceviz ağaçlı, kaysıyı saymaya zaten gerek yok.), ikincisi de o kibarım ıspanaklı- otlu-ekmeği. Dışarıya göç etmiş on binlerce Darendeli hemşerimize derim ki sadece ıspanaklı ekmek ve ayran verin toplantılarınızda o size yeter memleketi anmak için. Yeri gelmişken yine söyleyeyim-Defalarca dile getirdim. Hoş kaybedince eninde sonunda anlaşılacak ama. Neylersin?!...-Siz ?kentsel dönüşüm´ le bu dokuyu bozarsanız DARENDE DARENDE OLMAZ. Bu düşüncemden dolayı da kentsel dönüşüme karşı çıkıyorum anlaşılmasın. Yeri yani mevkisi seçilen arsa önemli. Bu bahçeler yaşatılmalı. Onları betona dönüştürmeyelim. Aynı tehlike şimdi de Balaban için söz konusu. Balaban´a TOKİ evlerini çok mu görüyorsunuz? Hayır hakkıdır lakin tarım arazisini almayın. Tarıma elverişsiz yer tercih edilmeli. Anladığım kadarıyla alan almış, satan satmış. Sana ne oluyor? Diyeceksiniz. Deyin. Ben de diyeceğimi dedim gitti. Unutulmaya Gerimter´in asıl yerleşim yeri ?Kalekent´ tarzındaki o kırmızı kayalara oturmuş halidir. Kırmızı kaya, sırtta uzaktan baktığında heybetli görünümlü iç içe, birbirine dayalı evler. Evet tarıma elverişsiz hem de. Atalarımızın yaptığına bakın bir de bizim yaptıklarımıza. O güzelim Malatya ovası ne oldu? Bitti. Kül rengi beton oldu. Çok değil yirmi otuz sene önce Malatya, ?Yeşil Bursa´ gibi ?Yeşil Malatya´ olarak anılır bilinirdi. Yeşilden eser yok. Sonunda biz de söyleniriz yok yok ağıt yakarız: ? O eski halinden eser yok şimdi?? Bütün Türkiye böyle. Toprak gitti gidiyor. Tema´cılar uğraşsın. Hoş hiç ses sedaları da yok ya artık(!)
SÖZÜN ÖZÜ: Gerek ekonomik, gerek ekolojik ve gerekse kültürel dokular hep yaşamalı, yaşatılmalı. Yoksa fotoğraflar kalır gelecek nesillere. Ispanaklı ekmeği de ocaklıkta, sac başında değil de teflon tavada yersiniz. Yapmasını bilen kalırsa tabii.
BİRİLERİNE GÖZLÜK MÜ LÂZIM?
Şu bizim Malatya ekâbiri( kültür-sanat adına sokak düzenleyenler) kabullense iyi olacak Darende´nin değerlerini, büyüklerini görmezden gelmekle bir yere varamazsınız. Bir takım küçük hesaplar, kıskançlıklar ve dahi hasetliklere rağmen Darende hak ettiği yere gelecektir. Siz istemeseniz de?Meşhur kelâmdır: Güneş balçıkla sıvanmaz. Siz görmek, göstermek istemeseniz de nafile.
Yine bazıları istemese de Darende, bölgesinde bir kongre ve seminer beldesi olmaya en yatkın ve yetkin yerdir ve olacaktır. Doğası, turizmi (inanç turizmi cabası), tarihi, kültürel birikimleri ile bunun gerçekleşeceğine inancım tamdır. Yeter ki Kaymakamlık-Belediye ve STK (başta Es-Seyyid Osman Hulûsi Efendi Vakfı yanında diğer vakıf ve dernekler, odalar) el ele verip bu gayeye yönelik gayret etsinler. İstemezler, çekemezler gölge etmesin, yeter. Herkes bir ucundan tutsa olacak. ? O geçe, bu geçe; o taraf, bu taraf´ davaları gütmenin zamanı değil. Ortak noktamız Darende Sevdası ise neden bir araya gelinmesin?
Ülkemizin, bölgemizin, coğrafyamızın içinde bulunduğu şartlar zaten bu kardeşliğin, dayanışmanın, bu sevgi ve saygının olmasını zorunlu kılıyor. Birlik için, kardeşlik için kucaklaşmanın hem yeri hem de tam zamanıdır.
