Geçtiğimiz günlerde Cine5 Tv?de ?Tarih ve Medeniyet? isimli programda
Somuncu Baba Hazretleri ve Osmanlı coğrafyası üzerindeki etkileri, yetiştirdiği
talebeleri ve günümüze yansıması ile ilgili çok güzel bir program yapıldı.
Programın yöneticisine, sunucusuna, katılımcılara ve özellikle Prof. Dr. Ahmet
Şimşirgil Bey?e şükranlarımızı arz eder, başarılarının devamını diler, tebrik
ederiz. Tarihî kaynaklara dayanılarak Somuncu Baba Hazretleri çok güzel bir
şekilde objektif olarak ifade edildi. Özellikle Somuncu Baba Hazretleri?nin
Darende?de medfun olduğuna dair bilgiler çok dikkat çekiciydi. 1262/1846 tarihinde
Sivas Valisi?ne gönderilen I. Abdulmecit dönemine ait bir belgede (Başbakanlık
Osmanlı Arşivi, Cevdet Evkaf, No: 18635) şu ibareler geçmektedir: ?Somuncu Baba
Hazretleri Darende kazasında medfundur.? ?Darende kazasında medfun? ve ?Defn-i
Hâk-i Itırnak?. Bu ibareler Darende?nin misk-ü amber kokulu toprağında Somuncu
Baba Hazretleri?nin medfun olduğunu göstermektedir.
Yazımızda, Somuncu Baba Hazretleri?nin tahrir defterlerine, arşiv
belgelerine, temettuat defterlerine ve değişik vesikalara göre nerede medfun
olduğunu ve günümüze yansımasını ifadeye çalışacağız.
Somuncu Baba Hazretleri, bulunduğu makam ve görev sebebiyle değişik
coğrafyalarda bulunmuştur. Bursa?da sırrı ortaya çıktıktan sonra Aksaray?a gelmiş,
burada Baba Yusuf Hakiki?yi Aksaray?da bırakıp oğlu Halil Taybi Hazretleri?yle
birlikte Darende?ye yerleşmiştir. Bu müstesna yerde ve yüksek kayalıklardaki
çilehanesinde yaşamıştır. Halen Darende?nin Zaviye Mahallesi?nde (Hıdırlık
Mahallesi) kendi isimleriyle anılan Şeyh Hamid-i Velî Camii?nde muntazam bir
türbe içinde oğlu Halil Taybi (k.s) ile beraber medfun bulunmaktadır. Somuncu
Baba Hazretleri?nin günümüze kadar bu etkisi devam etmiş, aynı hizmet anlayışı
içerisinde çalışmalar sürdürülmüştür. Neseb-i Âlisi?nin önemli bir kolu
Darende?de bulunmakta ve aynı neşve ile hizmetlerini sürdürmektedirler. Soyunun
diğer kolu ise Aksaray?da bulunmaktadır.
Somuncu Baba?nın
Darende?deki Evlat ve Torunları
Somuncu Baba Hazretleri?nin soyundan gelen ve hâlen Darende?de oturan evlat
ve torunları tarihî neşveye uygun olarak hayatlarını idame ettirmektedirler. Bu
kol ile alakalı bilgileri ise şu şekilde izah edebiliriz.
a)
Es-Seyyid Osman Hulûsi Efendi ailesinin
elinde olan ve hâlen İstanbul?daki Nekabet Dairesi kayıtları arasında bulunan
şeceredir. Bu şecere Osmanlı arşiv belgeleriylede ispatlanmış ve onaylanmıştır.
b)
Hanefi Hoca?nın Darende Tarihi adlı
eserinde şu bilgiler yer almaktadır.
?Şeyh Hamid-i Velî?nin neslinden Darende?de birçok ulema, meşayıh, umera ve
vüzera yetişmiştir. Oğlu Halil Taybi (Halil Baba) Hazretleri?nin dört oğlu
olmuştur. Soy bu şekilde devam etmiştir. Bunların isimleri ise şu şekildedir:
Seyyid Ahmed-i Velî, Mehmet Salim, Şeyh Mustafa, Şeyh Abdullah Karabaşî?dir.? (Şeyhzadeoğlu
Özel Kitaplığı?nda bulunan Osmanlıca nüsha)
c)
Somuncu Baba Hazretleri?nden olan Baba
Yusuf Hakiki, Hakikiname adlı eserinde Halil Baba?dan bahsetmektedir.
Anlaşıldığına göre kendisi Baba Yusuf Hakiki?den önce vefat etmiştir. Çünkü
Baba Yusuf Hakiki vefat olayından sonra ?Mersiye-i Halil Baba? başlığı altında
bir mersiye yazmıştır. ( Baba Yusuf Hakiki, Hakikiname Vrk.
36/6, 37/a.). Bu mersiyede Baba Yusuf Hakiki?nin Halil Baba?ya duyduğu özlem
anlatılırken bizlere uzak mekânlarda bulunduklarını göstermektedir.
d)
Müslüm Penahi?nin kaleme aldığı Manzume?deki
şecerede Somuncu Baba?nın Halil Baba olarak bilinen oğlu ve torunları
Darende?de olduğu belirtilmektedir. Bu durum Memluklü Sultanı Kansu Gavri?ye
kadar uzanan belgeler zinciriyle ispat olunmuştur. (Salih Nihani, Divanı?nın
yazma nüshası)
Arşiv
belgeleri ile ailenin elinde bulunan belgeler birbirini tasdiklemektedir. Bunun
içinde en önemli olanı Tapu Tahrir Defterleri?dir. Şimdi de bu tahrir
defterlerindeki kayıtları inceleyelim.
Tapu Tahrir Defterlerindeki Kayıtlar
937/1530 tarihli Malatya Evkaf ve Emlak Defteri:
?Süleyman (Kanuni) devrine ait olan bu defterde ?Defter-i Evkaf ve Emlak-ı
Kaza-i Darende? başlığı altında olan belgelerde Darende?deki vakıflar mülk ve
malların envanteri bulunmaktadır. Bu defterdeki bilgiler, Somuncu Baba
Hazretleri?nden sonraki zamana aittir. Bu belge şu bilgileri ihtiva etmektedir.
a-
Somuncu Baba Hazretleri?ne ait vakıflar
bulunmaktadır. Bu vakıfların geliri ise Çilehane?ye ve Çilehane?nin yanında
bulunan Halveti Tarikatı?na mensup sufilerin kaldığı evlere aittir. Bu vakıflar
Memluklü Sultanı Kansu Gavri tarafından verilmiştir. Çilehane?si yeşil kapılı
küçük bir oda ve bu odadan 1x2 metrekarelik küçük bir kapı ile geçilen kıbleye
dönük ikinci bir odadan oluşur. Bu Çilehane aynı şekliyle hâlen muhafaza edilip
aynı önemini korumaktadır.
b-
Somuncu Baba?nın torunları, Neseb-i Âlisi
hem Memluklü hem de Osmanlı Devleti tarafından vergiden muaf tutulmuştur. Bu da
gösterir ki devrin hükümdarları aynı saygı ve tazimi göstermişler, çok
hürmetkâr davranmışlardır. Topraklar devletlerarasında el değiştirmesine rağmen
Somuncu Baba Hazretleri?nin evkafına dokunulmamış bilakis desteklenmiştir.
c-
Belgede Somuncu Baba?nın oğulları ve
torunlarından bahsedilmektedir. Somuncu Baba?nın oğlu Halil Baba ve onun oğlu
Mevlâna Hamza ile onun oğulları Halil ve İsmail?den bahsedilmektedir. (Başbakanlık
Osmanlı Arşivi, Tapu Tahrir Defteri No: 156,)
Bu belgeler ile Somuncu Baba
Hazretleri?nin Darende?deki kolunu Yavuz Sultan Selim dönemine kadar taşımak
mümkündür. Bu da Somuncu Baba Hazretleri?nden 105 sene sonra demektir ki; bu
dönemde de torunları ve evlatlarının aynı şekilde hizmetlerde bulundukları
açıkça görülmekte ve tarihçe ispatlanmaktadır.
Somuncu Baba Hazretleri ile ilgili
iki belge örneğini özet olarak verelim:
·
1260/1844 tarihli temettuat tahrir
kayıtlarına göre, Şeyh Hamid-i Veli Hazretleri Darende?de medfundur. O tarihte
şeyhlerden müteşekkil otuzaltı haneden ibaret Sahihü?n-neseb evladı da burada
ikamet etmektedir. Padişah emri ile vergiden de muaf tutulmuşlardır.
·
1102/1609 tarihli bir tevcihatta Şeyh
Hamid-i Veli soyundan olup ve Şeyh Hamid-i Veli camiinde görev yapan bir imam,
bir müezzin ve bir Çerağdar?ın tayini bildirilmektedir. Tarih boyunca Şeyh
Hamid-i Veli Camii?ndeki görevliler Somuncu Baba Hazretleri?nin Neseb-i Âlisi?nden
olmuştur. Hatta camii haziresinde Neseb-i Âlisin?den büyük zâtlar medfundur.
