Tohma boyunda 8. yüzyıldan kaldığı tahmin edilen Ozan Mescidi ilgi bekleyen bakir mütevazı bir başka köşesidir Darende’nin. Kesin bir araştırma yapıldığı söylenemez. İslamiyet’in Anadolu’daki yayılışı sırasında Battal Gazi tarafından kiliseden mescide çevrildiği söylenir. Eserin yapılış tarihi tam olarak bilinmemektedir. Mimari tarzı, nizamı zamanına ışık tutar. Eser planı ve taş işçiliği ile dikkati çeker. Yörede Helenistlik döneme ait kalıntılar, mermer sütunlar, ören denilen yerleşim yerleri definecilere mekân olmaktadır. Bugün harabe halde bulacağınız yapı için kaymakamlığın restore amaçlı girişimleri vardır, umarız yıkılmadan gereken yapılır. Bölge bu anlamda araştırılmaya, incelenmeye açık bir alandır. Tohma boyu tarihin her devrinde yaşamsal alan olarak kullanılmıştır. İncelenmesi gereken bir başka atıl tarihi mekân Irmaklı (Mezgidiğin)’daki Hantaros kalıntılarıdır.
Bölge yalnız tarih değil doğal oluşumlarıyla da ilgiyi hak etmektedir. Ozan Mescidi’nin yanı başında ki bütün devirlere şehitlik yapmış Ozan Kanyonu, geçen aylarda ulusal basına da yansıyan, ‘Darende’de yeni keşif’ başlıklı haberlerle gündeme gelmiştir.
Turizm, tarih ve doğal yapıyı çok önemseyen ve bu noktada büyük gayretleri olan Malatya Valisi Ulvi Saran, Darende Ozan Köyünden başlayarak Kadı İbrahim Köyüne kadar 30 kilometreyi bulan Ozan Kanyonu’nun araştırılmasını ister. Bunun üzerine Darende Rafting Kulübü Başkanı M. Celalettin Ateş, ekibiyle haftalar süren araştırma ve hazırlık yapar. Kanyon rafting botuyla geçilecektir. Tohma’nın zemininde genişleyip aralanan kanyon, yukardan bakıldığında aşağısı gözükmeyecek şekildedir. Kanyonun keşfi için yapılan ön çalışmada, civardaki köylülerle görüşülür bilgi toplanır. Köylülerin ortak temalarından birisi, kanyonda büyük bir şelalenin olduğu yönündedir. Giden gören olmamıştır ama kuşaktan kuşağa anlatılanlar kanyonun gizemini daha da artırır. Zaman zaman meraklı köylülerin kanyona girdikleri, birkaç yüz metre sonra kanyonun gizeminden çekinerek korkarak geri döndükleri çeşitli ağızlardan abartılı anlatılmaktadır. Bu söylemler durumu biraz daha riskli yapmıştır. Bu keşifte, kanyondaki ekibi, kıyıdan araçla takip eden bir başka kara ekibi desteklemektedir. Yolculukta her şey düşünülmüş sualtı kamerası dahi alınmıştır. Keşifbaşlar, zamanla rafting botunun dahi geçemeyeceği şekilde daralan kanyonda, yeni gelen misafirler için yüzme, yürüme, tırmanma hülasa bir büyük gayret ve mücadele vardır. Bot zaman zaman halat yardımıyla çekilmiş, zaman zaman da sırtta taşınarak engeller aşılmıştır. Sarp kayalıklarla yoğunlaşan Kadı İbrahim Köyün civarında kanyondan çıkış yoktur. Yorgunluktan molalar verilmiştir. Su, gökyüzü ve uzayan muhteşem kaya blok kütle… Uzun bir süre sonrası Keklikpınarı Köyü civarında genişleyen kanyonda nehirle yolu birleştiren bir geçide ulaşılmıştır. Sonrasında sazlıklar arasından çıkan ekibin üzerinde başarmanın rahatlığı vardır.
Kuluncak’tan gelen balıklı suyla birleşerek debisi yükselen Tohma, Ozan Kanyonunda zorlu bir rafting parkurudur. Burada rafting yapmak heyecanlı olur mu, adrenaliniz fazla yükselir mi bilmem ama tarihin eski coğrafyasında bakir kalmış bir güzelliği görerek yaşamak isterseniz Darende’yi tercih etmelisiniz.
Dünyanın en güzel ülkesinde enlerin çok olduğu bir coğrafyada yaşıyoruz. Üç kıtanın buluşma noktasında kültürel, biyolojik çeşitliliğimiz göz kamaştırıyor. Ülkenin her yöresinde, beldesinde farklı binlerce zenginlik var. Bazı yöreler, bölgeler şanslı. Bu dağılımdan fazlaca nasiplenmiş, onu değerlendirip ekonomik katkı ya dönüştürmüşler. Böyle bölgesel kalkınmaya temel olmuş çok örnek var ülkemizde. İl tabanlı turizm verilerine göre, hiç şüphesiz Darende, Malatya’nın en önemli turizm merkezidir. Bütün istatistikî veriler bunu gösterir. Tanıtım ve reklâm çalışması yapılmadan ulaşılan yılda 300 bin ziyaretçi… Darende için yeterli mi değil. Darende’de henüz el atılmamış çok farklı güzellikler vardır. Ozan Mescidi ve Ozan Kanyonu gibi daha nicelerini bulursunuz Darende’de.
Üzülerek söylemek isterim ki Malatya, Darende Türkiye turizm haritasında yoktur.
