Musa Tektaş


Devlet Arşivlerinde DARENDE


Cumhuriyet Dönemi

Türk Devlet ve millet hayatını ilgilendiren ve en son işlem tarihi üzerinden otuz yıl geçmiş veya üzerinden on beş yıl geçtikten sonra kesin sonuca bağlanmış olup, kurum ve kuruluşların işlemleri sonucunda teşekkül eden evrakların ilgili kurumlar tarafından muhafazası gerekmektedir. Milletimizin geleceğine tarihî, siyasî, sosyal, kültürel, hukukî ve teknik değer olarak intikal etmesi gereken belgeler ve Devlet hakları ile milletlerarası hakları belgelemeye, korumaya, bunlarla ilgili işlem ve münasebetler bakımından arşivimiz; tarihî, hukukî, idarî, askerî, iktisadî, dinî, ilmî, edebî, estetik, kültürel, biyografik, jeneolojik ve teknik herhangi bir konuyu aydınlatmaya, düzenlemeye, tespite yarar.  Ait olduğu devrin ahlâk, örf ve âdetlerini veya çeşitli sosyal özelliklerini belirten her türlü yazılı evrak, defter, resim, plân, harita, proje, mühür, damga, fotoğraf, film, plâk, ses ve görüntü bandı, baskı ve benzeri belgeleri ve malzemeleri “Arşiv” olarak tarif edilir.

Arşivlerin, insanların, kamu kurum ve kuruluşlarının, devletlerin birbiriyle ilişkileri sonucu ortaya çıkan bilgi birikimi olduğu aşikârdır. Aynı zamanda arşivler milletlerin tarihî, kültürel mirasıdır. Bu bilgiler devletin ve fertlerin haklarını ve milletlerarası münasebetleri belgeler ve korurlar. Arşiv belgeleri oluştukları dönemin sosyal yapısını gösterir. Bu sebeple tarih, sosyoloji, antropoloji gibi bilim dalları için kaynak oluştururlar. Aynı zamanda arşiv belgeleri yeni yapılacak buluşlar için araştırma ve geliştirmenin temelini oluştururlar.

Günümüzde arşivcilik belirli uzmanlık dallarına ayrılmıştır. Bu durum arşivcinin kimlik çatışmasına girmesine sebep olmaktadır. Arşivciliğin her dalı belli bir eğitim ve tecrübe gerektirir.

Başbakanlığın aslî görevleri arasında Devlet Arşiv Hizmetleri hakkında şöyle bir ifade geçmektedir: "Türk Devlet ve millet hayatını ilgilendiren, tarihî, hukukî, idarî, ekonomik, ilmî doküman ve belgeleri toplamak, değerlendirmek ve düzenlemek; film, mikrofilm gibi ileri teknikleri uygulayarak arşiv malzemesini tek nüsha olmaktan kurtarmak, bunların tahribini önleyecek arşiv laboratuarı kurmak; milletlerarası arşivcilik ile ilgili hareketleri takip etmek, önemli arşiv malzemesini yurt ve dünya bilim çevrelerine sunmak aslî vazifelerdendir.”

 

Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü`nün görevleri şunlardır:

a. Millî arşiv politikasının esaslarını belirlemek, bu esasların uygulanmasını takip etmek ve denetlemek,

b. Devlet ve millet hayatını ilgilendiren her türlü bilgi ve belgeleri toplamak, değerlendirmek ve saklamak,

c. Çeşitli kamu kurum ve kuruluşları ile özel şahısların elinde bulunan arşiv malzemesini tespit etmek, toplamak, gerektiğinde satın almak, bunların tamir ve restorasyonunu yapmak, tasnif ve tercüme etmek, uygun görülenleri yayınlamak,

d. Yurt içi ve yurt dışı arşivcilik ve bununla ilgili bilimsel gelişmeleri takip etmek, bu alandaki eserleri tercüme etmek, yayınlamak, önemli ve değerli arşiv malzemesini yurt ve dünya bilim çevrelerine sunmak,

e. Tarihî, kültürel ve estetik değeri olan arşiv malzemesinden koleksiyonlar yapmak, gerektiğinde arşiv müzesi kurmak ve sergiler açmak,

f. Arşiv malzemesinin tahribini önleyecek tedbirleri almak, arşiv laboratuarı kurmak,

g. Arşiv malzemesinin kopyalarını çıkararak devamlılığını sağlamak ve bunları küçük hacimlere döndürmek için film, mikrofilm, fotokopi ve gerektiğinde diğer ileri tekniklerden yararlanmak.

 

Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğünde bulunan Darende’ye ait, Osmanlı Dönemine ait 800 evrak ve Cumhuriyet Dönemine mahsus 37 kalem evrak tespit edilmiştir. (Bizi bu çalışmaya teşvik eden Es-Seyyid Osman Hulûsi Efendi Mütevelli Heyet Başkanı H. Hamidettin Ateş Efendi’ye şükranla...)

Osmanlı dönemi evraklarını başka yazıların konusu yapmak üzere, şimdilik yazı planımıza aldığımızı Cumhuriyet dönemi evraklarındaki listeyi ve bu listeden bazı örnekleri sizlerle paylaşalım:

 

1.Tarih: 12/11/1917 Sayı:  Dosya:  Fon Kodu: 272..0.0.14 Yer No: 74.11..1.

İstanbul`da bulunan Erzincanlı Mahmut oğlu Rıza`nın Darende`de bulunan ailesinin İstanbul`a gelmesine izin verildiği.

2.Tarih: 5/11/1923 Sayı:  Dosya:  Fon Kodu: 272..0.0.71 Yer No: 32.33..40.

Darende eski Telgraf Müdürü Hüseyin Nuri Efendi`nin bir memuriyete tayin isteği.

3.Tarih: 27/1/1924 Sayı:  Dosya: 6298 Fon Kodu: 30..10.0.0 Yer No: 6.35..35.

Ermeniler tarafından Korfo`ya kaçırılan Osmaniye`nin Rızaiye mahallesinden Darendeli oğullarından Mehmet oğlu Yusuf ile kardeşi Mehmet`in kurtarılmalarına dair Cebel-i Bereket Mebusu Avni Bey`in soru önergesi.

4.Tarih: 30/10/1924 Sayı:  Dosya: 6391 Fon Kodu: 30..10.0.0 Yer No: 6.38..8.

Malatya-Darende-Aziziye-Kayseri yolunun anayollar arasına dâhil edilmesine dair Sivas Mebusu Ahmet Muammerin önergesi.

5.Tarih: 9/9/1925 Sayı: 2442 Dosya: 91-109 Fon Kodu: 30..18.1.1 Yer No: 15.55..16.

Darende Belediye Başkanı Mustafa`nın katillerinden 5 kişinin İstiklal Mahkemesi`ne verilmesi.

6.Tarih: 14/7/1926 Sayı: 6/2803 Dosya:  Fon Kodu: 30..11.1.0 Yer No: 25.24..3.

Dirik, Tunus, Urfa, Tavas, Uzunköprü, Hendek, Nevşehir, İnebolu, Hekimhan, Darende, Menemen, Keban, Dinar hâkim ve savcılıklarına yapılan tayinler; Urla ve Ermenek hâkimleri Abdullah ve Muharrem`in becayişleri.

7.Tarih: 18/11/1926 Sayı: 6/4314 Dosya:  Fon Kodu: 30..11.1.0 Yer No: 28.40..4.

Niğde Valisi Salih Cemal Bey`in Birinci Sınıf Mülkiye Müfettişliğine tayini; Çine Kaymakamı Münir Sabri Bey`in memurluktan ihracı; Gönen, Adapazarı, Gördes, Alucra, Çine, Darende Kaymakamlıklarına yapılan tayinler.

8.Tarih: 27/12/1926 Sayı: 6/5058 Dosya:  Fon Kodu: 30..11.1.0 Yer No: 29.43..19.

Tabii afetlerden zarar gören Adana`nın bazı köyleri ile Darende’nin Yeniköyü`ne ait aşar vergisi miktarlarında indirim yapılması.

9.Tarih: 20/9/1927 Sayı: 5626 Dosya: 83-30 Fon Kodu: 30..18.1.1 Yer No: 25.52..15.

Darende Kasabası mahallelerinin dağınıklıktan kurtarılması için şehir merkezindeki, terk edilmiş mallardan olan arsaların, bedeli karşılığında mahalli belediyesine terki.

10.Tarih: 3/3/1928 Sayı: 1411 Dosya:  Fon Kodu: 30..11.1.0 Yer No: 38.7..17.

Darende ve Ilgaz Kaymakamlıklarına Şevket ve Kamil`in tayinleri.

11.Tarih: 16/2/1928 Sayı:  Dosya: 8188 Fon Kodu: 30..10.0.0 Yer No: 10.59..9.

Darendeli Osman ve kardeşi Halil`e ait dava dosyasının gönderildiği.

12.Tarih: 25/6/1933 Sayı: 9703 Dosya:  Fon Kodu: 30..11.1.0 Yer No: 79.21..16.

Boğazlıyan, Ceyhan, Çorlu, Darende, Eruh, Kemaliye, Merzifon, Mutki, Palu, Silifke ve Sorgun Kaymakamlıkları ile Tokat Mektupçuluğuna yapılan tayinler.

13.Tarih: 24/7/1933 Sayı: 14733 Dosya:  Fon Kodu: 30..18.1.2 Yer No: 38.53..12.

Darende Kazasının Malatya`ya bağlanması.

14.Tarih: 13/7/1933 Sayı:  Dosya: 99A54 Fon Kodu: 30..10.0.0 Yer No: 117.820..14.

Yağmur ve dolu sebebiyle Darende`de can ve mal kaybı meydana geldiği ayrıca tarım alanlarının hasar gördüğü.

15.Tarih: 2/11/1936 Sayı:  Dosya: 91135 Fon Kodu: 30..10.0.0 Yer No: 105.685..14.

Darende`den dönerken soyulan Salih ve Celal`e ait eşyaların geri alındığı.

16.Tarih: 25/3/1934 Sayı: 10354 Dosya:  Fon Kodu: 30..11.1.0 Yer No: 85.7..16.

Malatya`nın Darende Kazası, Mescitli Köyünün Sivas`ın Kangal Kazasına bağlanması.

17.Tarih: 25/3/1934 Sayı: 10355 Dosya:  Fon Kodu: 30..11.1.0 Yer No: 85.7..17.

Malatya`nın Darende Kazasının Tepecik, Şeref, Mahkenli Köylerinin Sivas`ın Gürün Kazasına bağlanması.

18.Tarih: 31/7/1939 Sayı:  Dosya: 99A245 Fon Kodu: 30..10.0.0 Yer No: 118.827..24.

Darende`de selin meydana getirdiği hasar.

19.Tarih: 24/1/1940 Sayı: 15557 Dosya:  Fon Kodu: 30..11.1.0 Yer No: 136.4..4.

Çumra, Mecitözü, Viranşehir, Arapkir, Ladik, Darende, Emet, Reşadiye, Suşehri, Koyulhisar, Şebinkarahisar ve Alucra Kaymakamlıklarına yapılan tayinler.

20.Tarih: 17/2/1948 Sayı: 21566 Dosya:  Fon Kodu: 30..11.1.0 Yer No: 196.5..1.

Akşehir, Altıntaş, Anamur, Bozkır, Çaycuma, Çayıralan, Daday, Darende, Doğanşehir, Emirdağ, Gazipaşa, Güneyce, Gürün, Hacıbektaş, Hadım, Hafik, Hekimhan, İmranlı, Kaman vb. Kaymakamlıklara yapılan tayinler.

21.Tarih: 10/5/1948 Sayı: 21736 Dosya:  Fon Kodu: 30..11.1.0 Yer No: 198.13..2.

Malatya`nın Doğanşehir İlçesinden Akçadağ İlçesine, Hekimhan İlçesinden Yazıhan Bucağına ve Darende İlçesine bağlanan köylere dair.

22.Tarih: 24/11/1955 Sayı: 28297 Dosya:  Fon Kodu: 30..11.1.0 Yer No: 254.42..11.

Sivas`ın Gürün İlçesi Mehkenli, Şeref ve Tepecik Köyleri ile Malatya`nın Darende İlçesi Fenk Köyü bölgesindeki sınırın tesbiti.

23.Tarih: 30/5/1956 Sayı: 28924 Dosya:  Fon Kodu: 30..11.1.0 Yer No: 259.29..8.

Darende-Malatya karayolu inşaatında hafriyat birim fiyatlarında değişiklik yapılması.

24.Tarih: 30/5/1956 Sayı: 28926 Dosya:  Fon Kodu: 30..11.1.0 Yer No: 259.29..10.

Pınarbaşı-Darende karayolu inşaatında hafriyat birim fiyatlarında değişiklik yapılması.

25.Tarih: 10/2/1959 Sayı: 31052 Dosya:  Fon Kodu: 30..11.1.0 Yer No: 274.6..18.

Malatya`nın Akçadağ İlçesi Çınar Köyünün, Darende İlçesine bağlanması.

26.Tarih: 20/11/1961 Sayı: 735 Dosya:  Fon Kodu: 30..11.1.0 Yer No: 288.31..7.

Bayındırlık Bakanlığı Müfettişliğine Adnan Darendeliler`in tayini.

27.Tarih: 18/12/1950 Sayı:  Dosya: 13.BÜRO Fon Kodu: 490..1.0.0 Yer No: 1758.1135..2.

Malatya Darende Halkevi kitaplık binasının onarımı için yapılan yardım.

28.Tarih: 14/12/1953 Sayı:  Dosya: E17 Fon Kodu: 30..1.0.0 Yer No: 90.566..9.

Darende Ortaokuluna öğretmen verilmesi.

29.Tarih: 25/9/1964 Sayı: 37216 Dosya: 106138 Fon Kodu: 30..18.1.2 Yer No: 180.60..6.

Malatya`nın Darende İlçesi Aşudu Köyünde su baskınından zarar gören 10 aileye yapılacak konut inşaat yardımları.

30.Tarih: 21/9/1966 Sayı: 70876 Dosya: 106104 Fon Kodu: 30..18.1.2 Yer No: 199.67..3.

Malatya İli Darende İlçesinde meydana gelen su baskınından zarar gören ailelerin yeniden iskân edilmeleri ile bunlara yapılacak inşaat yardımı ve diğer yardımlar.

31.Tarih: 4/1/1967 Sayı: 75366 Dosya: 106136 Fon Kodu: 30..18.1.2 Yer No: 202.2..19.

Malatya`nın Darende İlçesi Sultanlı Köyünün yer kayması afetine maruz bölgelerden olduğuna dair yapılan tesbitin onayı.

32.Tarih: 18/7/1969 Sayı:  Dosya: A7 Fon Kodu: 30..1.0.0 Yer No: 24.139..9.

Ali Osman Yılmaz`ın Darende`nin Balaban Nahiyesinde çıkarılan Atılan adlı gazetesine yardım isteği.

33.Tarih: 22/2/1972 Sayı: 10484 Dosya:  Fon Kodu: 30..11.1.0 Yer No: 374.9..15.

Kızıltepe, Kofcaz, Horasan, Maden, Bozkır, Orta, Mesudiye, Savaştepe, Sürmene, Datça, Saimbeyli, Oltu, Tufanbeyli ve Darende Kaymakamlıklarına yapılan tayinler.

34.Tarih: 9/10/1972 Sayı: 11426 Dosya:  Fon Kodu: 30..11.1.0 Yer No: 383.54..20.

Malatya`nın Günerli (Tanıklı) Köyünün Darende İlçesine bağlanması.

35.Tarih: 4/7/1975 Sayı: 102657 Dosya: 158-1691051 Fon Kodu: 30..18.1.2 Yer No: 336.51..15.

Malatya`nın Darende ile Samsun`un Kavak İlçesine bağlı Biçincik Köyündeki bir kısım arazinin tarım dışı amaçlarda kullanılmasına izin verilmesi.

36.Tarih: 9/12/1976 Sayı: 17399 Dosya:  Fon Kodu: 30..11.1.0 Yer No: 440.84..17.

Malatya`nın Akçadağ İlçesinin Kaynak Köyünün, aynı ilin Darende İlçesine bağlanması.

37.Tarih: 11/7/1977 Sayı: 18468 Dosya:  Fon Kodu: 30..11.1.0 Yer No: 453.48..11.

Malatya İli Darende İlçesi Sofular Köyü ile Sivas İli Gürün İlçesi Sarıca Köyü arasındaki sınırın tespiti.

 

Gazi M. Kemal Atatürk`ün bizzat imzaladığı

Darende ile alakalı bazı evraklardan örnekler

 

Türkiye Büyük Millet Meclisi

Baş Vekâlet

Kalemi Mahsus Müdüriyeti

Sayı: 2442

Kararname

Darende Belediye Reisi Mustafa Beyin katillerinden ve mahalli mezkûr mütekallibelerinden Hamo Oğlu Hacı Mehmet, Hacı Hafız Hasan Feyzi Oğlu Ali ve Mehmet ve Şeyho’nun Takriri Sükûn Kanununa tevfikan İstiklal Mahkemesine sevkleri, Ankara İstiklal Mahkemesinin müddei umumiliğinin 8 Haziran 341 tarih ve 3895/5107 numaralı tezkiresi ile vuku bulan teklifi üzerine icra heyeti vekillerinin 26 Ağustos 341 tarihi içtimaında tasvip ve kabul olunmuştur.

Türkiye Reisi Cumhuru Gazi (Mustafa Kemal)/İmza

Bakanlar Kurulu

Baş Vekil, Adliye Vekili, Müdafa-i Milliye Vekili, Bahriye Vekili, Dâhiliye Vekili, Hariciye Vekâleti Vekili, Maliye Vekili, Maarif Vekili, Nafıa Vekili, Ziraat Vekâleti Vekili, Ticaret Vekili, Sıhhiye ve Muaveneti İçtimaiyle Vekili, /İmza

 

 

Türkiye Büyük Millet Meclisi

Baş Kitabeti

Kalemi Mahsus Müdüriyeti

Osmaniye’nin Rızaiye Mahallesinde Darendeli Oğullarından Mehmet Oğlu Yusuf ile Biraderi Mehmet nam çocukları Dersaadet Ortaköy Daruleytamının 4. Sınıfında tahsilde bulundukları halde Ermeniler tarafından aşırılıp Korfo’ya kaçırıldıklarını;

Bu mazlum Türk yavrucaklarını bir an evvel tahlis ve ber hayat bulunan validelerine iade ve teslimleri istenmesi hakkında,

Cebeli Bereket Mutasarrıflığından 26 Şubat 1339 tarihinde 562/51 numara ile Dâhiliye Vekâletine arz ve iş’ar eylediği halde halen bir semere çıkmamasını Dâhiliye Vekâletine sual ederim

Cebeli Bereket Mebusu Avni 27.01.1340

 

TBMM Baş Kitabeti

Sayı:2/125

27.01.1340 Ankara

Baş Vekâleti Celileye

Ermeniler Tarafından Korfo’ya kaçırılan Osmaniye’nin Rızaiye Mahallesinde Darendeli Oğullarından Mehmet Oğlu Yusuf ile Biraderi Mehmet’in tahlislerine dair Cebeli Bereket Mebusu Avni Bey tarafından verilip Dâhiliye Vekâleti Celilesine gönderilen sual takririnin bir suretinin musaddikası berayı  malumatı takdim edildi.

TBMM Reisi Ali Fuat /İmza

 

 Türkiye Cumhuriyeti

Maliye Vekâleti

Varidat Umumiyesi

Kararname

Darende Kazası Yeniköy karyesi ahalisi namına 339 senesinde tertibi kayıt olunan aşar hakkında heyet-i İhtiyareden Veli ve Süleyman vekilleri Mehmet Nuri Efendi ile Hazinei Maliye tarafından tenzil bedeli davası (tabi afetten dolayı verginin düşürülmesi) Hazine aleyhine neticelenerek bidayeten ve temyizen olan hükmün ihtisabı katiyen eylediği anlaşıldığından 480 liranın tahsisatından tenzili tensip edilmiştir. İşbu kararnamenin icrasına Maliye Vekâleti memurdur. 27.12.926

Türkiye Reisi Cumhuru Gazi (Mustafa Kemal)/İmza

Başvekil/İmza                                                        Maliye Vekili/İmza

 

 

Türkiye Cumhuriyeti

Başvekalet

Muamelat Müdüriyeti

Sayı:5626

Kararname

Darende Kazası mahallatının pek dağınık ve yekdiğerinden uzun mesafelerle ayrılmış bulunması inzibat noktai nazarından mahzurlu görüldüğünden kasabai mezküre mahallatının toplu bir halde olması için kasabanın en mühim mevkilerinde bulunan ve kısmı azamı arsai hali iktisabı ile men olan Ermeni mahallatındaki bulunan boş binalar hakkında Belediyece istimlâk kanununa uygun muamele yapılmak üzere 748 numaralı kanun gereği ve idare heyetinin takdir olunacak bedeli mahalli belediyeye terkine, Maliye Bakanlığının 7 Eylül 1927 tarih ve 111447 numaralı tezkiresi ile vuku bulan teklifi üzerine icra vekilleri heyetine vekâletleri heyetine 20 Eylül 927 tarihinde tasvip ve kabul olunmuştur.

20 Eylül 927

Reisi Cumhur

Gazi (Mustafa Kemal)/İmza

Bakanlar Kurulu

Baş Vekil, Adliye Vekili, Müdafa-i Milliye Vekili, Bahriye Vekili, Dâhiliye Vekili, Hariciye Vekâleti Vekili, Maliye Vekili, Maarif Vekili, Nafıa Vekili, Ziraat Vekâleti Vekili, Ticaret Vekili, Sıhhiye ve Muaveneti İçtimaiyle Vekili, /İmza